HARÇLAR KANUNU GENEL TEBLİĞİ SERİ NO:91 KAPSAMINDA 2023 YILI YARGI HARÇLARI

GİRİŞ

Harçlar , kamu hizmetinden faydalanan gerçek veya tüzel kişilerin bu nedenle yüklendiği mali külfet olup ,yargılama giderleri içerisinde önemli bir yere sahiptir . 01/01/2023 tarihinde yürürlüğe giren 91 seri numaralı Harçlar Kanunu Genele tebliği ile harç tutarları yeniden değerleme oranına göre düzenlenmiştir. Makalede ,ilgili Tebliğ kapsamında 2023 yargı harçları hesabı incelenecek olup, harç mükellefiyetinin istisnaları ve muafiyet konusu detaylı inceleme gerektirdiğinden makalenin kapsamı dışında tutulmuştur.

HARÇ KAVRAMI

Harç ;devletin belli bir kamu hizmetinden kendi menfaatine olacak şekilde faydalanan gerçek ya da tüzel kişilere bu hizmet karşılığında yüklediği mali külfettir. Harç ;vergi ,resim ,fonlar, şerefiye gibi kamu gelirlerindendir ancak bazı yönlerden diğer kamu gelirlerinden ayrılır. Harçlardan mükellefiyet, yalnızca bu hizmetten faydalanmak isteyenler bakımından mümkün olduğundan esasen ihtiyaridir. Harçların temelinde yararlanma ilkesi yatar ve harçların tahsilinde temel amaç ,devletin bu kamu hizmeti için sarf ettiği finansmanın tamamen karşılanması değil , kamu kurumlarının kişinin menfaati amacıyla yaptığı hizmet karşılığı ,kamu hizmetinin yürütülmesinin devamının sağlanacağı ölçüde gelirin elde edilmesidir .Kamu gelirlerinin bireylerden tahsil miktarının belirlenmesinde temel ölçüt yararlanma olmakla birlikte , bazı kamu hizmetleri bakımından bireylerin bu kamu hizmetinden yararlanma dereceleri kesin olarak tespit edilemez . Örneğin vergilerin tahsilinde, mükelleflerin bu hizmetten hangi ölçüde yararlandığı tam olarak tespit edilemediğinden vergi mükellefiyeti daha genel niteliktedir. Ancak harçların belirlenmesinde temel ölçüt bireysel faydalanma miktarıdır ve yararlanma oranlarının tespiti çok daha kolaydır. Anayasanın 73.maddesi hükmü gereği vergi ,resim harç ve benzeri mali yükümlülükler kanunla konulur, değiştirilir veya kaldırılır. Harçların kanunla düzenlenmesi ,kişilerin temel hak ve özgürlükleriyle yakından ilgili olması nedeniyle önemlidir. Özellikle yargılama faaliyetleri kapsamında alınması düzenlenen harçlar ve bunlara ilişkin değişiklikler, hak arama hürriyeti ile yakından ilişkilidir.

YARGI HARÇLARI

Harçların; yargı harçları,noter harçları, konsolosluk harçları,tapu ve kadastro işlemlerinden alınacak harçlar,pasaport harcı,çalışma izni harcı ,vize harcı ,trafik harçları gibi pek çok türü mevcut olmakla birlikte çalışmamız bakımından önem arz eden yargılama harçlarıdır . Yargılama harçları devletin, mahkemelerin gördüğü yargılama faaliyeti nedeniyle bu hizmetten yararlananlardan tahsil ettiği harçtır.

Hukuk devletinin gereği olarak modern hukuk düzenlerinde, bireylerin haklarının ihlal edilmesi ya da ihlal tehlikesiyle karşı karşıya kalınması durumunda ancak yargı organlarına başvurmak suretiyle hak aranabilmesi mümkündür. Yargılama faaliyetleri kapsamında adaletin tesisi bir kamu hizmeti niteliğinde olup , yargılama faaliyetlerinin yürütülmesini sağlamak ve kötüye kullanımları önlemek amacıyla yargı mercilerine başvuran kişilerden kanunla belirlenen miktarda tahsil edilen ücretlere yargılama harcı adı verilir. Yargılama harcı,kanunla belirlenen oran ve miktarlarda ödenir. Yargılama harcı miktarı belirlenirken; devletin yargı faaliyeti kapsamında yerine getirdiği tüm hizmetlerin bedellerinin karşılanması değil , bu harcamalara katkı sağlanılması amaçlanır. Yargılama giderleri tespit edilirken, bireyleri hak arama talebinden vezgeçirme yoluna götürebilecek kadar yüksek tutarların belirlenmemesine dikkat edilmelidir. Aksi düzenlemeler bireylere ağır külfetler yüklenmesi nedeniyle hak arama faaliyetinin mahkemeler nezdinde değil bireyler eliyle yürütülmesine ve kamu düzeninin bozulmasına neden olabilir . Yargılama giderlerinin kapsamı, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 323. Maddesinde belirtilmiş olup bunlardan biri harçlardır. Bu kapsamda yüksek yargılama harcı miktarlarının belirlenmesi , sosyal devletin niteliklerine ve hukuk devleti ilkelerine aykırı olup hak arama hürriyetinin ihlali niteliğindedir.

Yargı harçları mahkeme harçları ile icra ve iflas harçları olmak üzere iki gruba ayrılır. Mahkeme harçları ;başvurma harcı, celse harcı ,karar ve ilam harcı ,temyiz ,istinaf ve itiraz harcı,keşif harcı olmak üzere beş ayrı yargılama işlemine ilişkindir. Başvurma harcının konusu , hakları ihlal edilen veya ihlal tehlikesiyle karşı karşıya kalan gerçek veya tüzel kişilerce yargı organlarından hukuki koruma talebinde bulunulmasıdır. Başvurma harcı ;dilekçe ve tutanakla dava açma, davaya katılma ,ihtiyati tedbir-haciz, tevdii mahallinin tayini delil tespiti ve bazı çekişmesiz yargı işlerinde hukuki himaye istenmesi talepleri karşılığında alınan ve peşin olarak ödenmesi gereken maktu mahkeme harcıdır. Dava açılması ,açılmış bir davaya katılmak veya yargı organlarından bazı taleplerde bulunmak başvuru harcının alınması nedenleridir. Yargıtay ,Danıştay gibi üst mahkemelere yapılacak başvurular ve Anayasa Mahkemesine yapılan bireyler başvurular da harca tabidir.

Celse harcı ; kötü niyetli taraflar veya taraf vekilleri tarafından ertelenmesine sebebiyet verilen celseler için alınan harçtır. Celse harcının temel amacı, yargılamanın sebepsiz yere uzatılmasının önüne geçilerek bireylerin hak kaybına uğramasının önlenmesidir. Celse harçları dava konusu değere göre maktu veya nispi biçimde uygulanabilir. Maktu celse harcı, belli bir değer bulunmayan davalar bakımından uygulanır.

Karar ve ilam harçları; mahkemelerin davayı kesin bir şekilde sonuca bağlaması üzerine davayı kaybeden ya da takip sonrası haksız çıkan kişilerce ödenen harçlardır. Usule veya esasa ilişkin olarak verilen kesin nitelikteki nihai kararlar karar ve ilam harçlarının konusunu oluşturur.Karar ve ilam harçları ile amaçlanan , dava açma hakkını kötüye kullananların ve gereksiz dava açmak suretiyle karşı tarafı mağdur etmek isteyen tarafın bu tür davranışlarda bulunmasını engellemek ve yargının gereksiz meşgul edilmesi önlemektir.Konusu para ile ölçülemeyen dava ve işlerde , nispi harca tabi davalar dışındaki davalarda nispi harca tabi dava dahi olsa davanın reddi kararı verilen hâllerde maktu karar ve ilam harcı uygulanır.

Temyiz, istinaf ve itiraz harçları ; ilk derece mahkemelerinin verdikleri kararlara karşı bir üst veya yüksek yargı organlarına yapılacak temyiz ve istinaf kanun yolları başvuru ile itiraz başvuruları için alınan maktu harçlardır. Keşif harcı ise mahkemelerin, re’sen aldığı keşif kararları dahil her türlü keşif kararının yerine getirilmesi amacıyla alınan maktu harç türüdür.

İcra iflas harçları ;icra harçları,iflas harçları, haciz,teslim ve satış harçları olmak üzere dörde ayrılır.İcra harçları , başvurma harcı, icranın yerine getirilmesi harcı tahsil harcı ve idare harçlarından oluşur .İflas harçları,konkordato isteği gibi hâllerde maktu,kokordata sonrası alacaklılara verilen para üzerinden hesaplanması gibi hâllerde nispi harç niteliği taşıyan ,iflas takip işlemleri karşılığı alınan yargı harcı türüdür. Haciz, Teslim ve Satış Harcı bu işlemler nedeniyle alınan maktu yargı harcıdır.

Bunlar dışında , muhafaza harçları, suret harçları, defter tutma harçları, miras işlerine ait harçlar ile vasiyetname tanzimine ait harçlar da yargı harçları arasında yer alır.

HARÇ ÖDEME USULÜ VE HARCIN İADESİ

492 sayılı Harçlar Kanunu gereğince yargı harçları makbuz karşılığında ve Kanunlarda aksine hüküm yoksa harca konu olan işlemleri yapan mahkeme veya daireye ödenir. Harçların ödenme zamanı bakımından ise Kanunda maktu harçlar ve nispi harçlar bakımından ikili bir ayrıma gidilmiştir.Maktu harçlar konusu para ile değerlendirilemeyen ve nispi harca tabi davalar dışındaki davalar bakamından alınan harçtır .Harçlar Kanunu’nun 27.maddesi gereği maktu harç, ilgili bulunduğu işlemin yapılmasından önce peşin olarak ödenir. Mahiyetleri icabı işin sonunda hesap edilip alınması gereken maktu harçlar , harç alacağının doğması tarihinden itibaren 15 gün içinde ödenir. Harç peşin veya süresinde ödenmemiş ise, müteakip muamelelere ancak harç ödendikten sonra devam olunur.

Nispi harç konusu para veya parayla ölçülebilen bir şey olan davalarda alınan harçtır. Harçlar kanunu’nun 28.maddesi gereğince nispi harçlar aşağıdaki zamanlarda ödenir ;

1-Karar ve ilam harcı, Karar ve ilam harçlarının dörtte biri peşin, geri kalanı kararın tebliğinden itibaren bir ay içinde ödenir. Şu kadar ki, ölüm ve cismani zarar sebebiyle açılan maddi ve manevi tazminat davalarında peşin alınan harcın oranı yirmide bir olarak uygulanır. Bakiye karar ve ilam harcının ödenmemiş olması, hükmün tebliğe çıkarılmasına, takibe konulmasına ve kanun yollarına başvurulmasına engel teşkil etmez.

2- İcra Tahsil Harcı, İcra takiplerinde Tahsil Harcı alacağın ödenmesi sırasında, ödeme yapılmayan hallerde harç alacağının doğması tarihinden itibaren 15 gün içinde ödenir. Harç alacağı icranın yerine getirilmesiyle doğar. Konunun değeri üzerinden alınacak İflas Harclarında da bu bent hükümleri uygulanır.

3-Depozito, defter tutma ve miras işlerine ait harclar, işin sonundan itibaren 15 gün içinde ödenir

Yargılama harçlarının ödenmemesi durumunda Harçlar Kanunu’nun 32’nci maddesi gereğince müteakip işlemler yapılmaz.Bununla birlikte ,yargılama harçlarının ödenmemesi ilgiliye ilam verilmesine ve kanun yollarına başvuruya engel değildir.Nitekim Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, 26.06.2007 tarih ve 25321/02 başvuru no’lu ÜLGER/TÜRKİYE kararında, Harçlar Kanunu’nun 28. Maddesi uyarınca karar ve ilam harcı ödenmesi halinde mahkeme kararı alınabileceği yönündeki uygulamayı, AİHS’nin adil yargılanma hakkını düzenleyen 6. Maddesine ve bu sözleşmenin eki niteliğindeki 1 No’lu Protokolün 1. Maddesine aykırı bulmuş ve ihlal kararı vermiştir. Anayasa Mahkemesi .,14.01.2020 tarihli kararı ile Harçlar Kanunu ‘nun “Karar ve ilam harcı ödenmedikçe ilgiliye ilam verilmez.” Hükmünü içerir 28.madde 1.fıkra a bendini , hak arama özgürlüğüne aykırı nitelik taşıdığı gerekçesiyle iptal etmiştir.

Yargı harçları dava açılırken davacıdan peşin olarak tahsil edilen harçlar olup dava sonucu haksız çıkan tarafa yükletilir. Dava açma harcı dışında bu harçlardan ,yargılamanın başında peşin olarak alınıp , hükmün kesinleşmesi neticesinde dava esnasında kullanılmayan kısmı ilgili tarafın talebi üzerine iadesi mümkündür.

HARÇLAR KANUNU GENEL TEBLİĞİ SERİ NO:91 KAPSAMINDA 2023 YILI YARGI HARÇLARI

492 sayılı Harçlar Kanunu’nun mükerrer 138.madde hükmü gereğince her takvim yılı başından geçerli olmak üzere önceki yılda uygulanan maktu harçlar(Maktu ve nispi harçların asgari ve azami miktarlarını belirleyen hadler dahil), o yıl için tespit ve ilan olunan yeniden değerleme oranında artırılır.

Hazine ve Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından 30/12/2022 tarihinde 91 Seri Numaralı Harçlar Kanunu Genel Tebliği Resmi Gazete’de yayımlanmış, Harçlar Kanununa bağlı tarifelerdeki maktu harç oran ve miktarları yeniden düzenlenmiş ve ilan edilmiştir. Genel Tebliğin yürürlük başlıklı 4. Hükmü gereğince tebliğ 01/01/2023 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Harçlar Kanunu 91 Seri Nolu Genel Tebliği ‘ne göre , Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından 2022 yılı için yeniden değerleme oranı %122,93 (yüz yirmi iki virgül doksan üç) olarak tespit edilmiş ve 492 sayılı Kanuna bağlı tarifelerde yer alan ve 2022 yılında uygulanan maktu harçlar (maktu ve nispî harçların asgarî ve azamî miktarlarını belirleyen hadler dahil) yeniden değerleme oranında artırılmıştır. Bu suretle hesaplanacak harç tutarlarının 10 Yeni Kuruşa kadarki kesirleri nazara alınmayacaktır.

Genel tebliğ kapsamında başvuru harçları,

Sulh mahkemelerinde, icra tetkik mercilerinde 37,00 TL iken %122,93 değerleme oranı ile 82,40 TL’ye ; Asliye mahkemeleri ve idare mahkemelerinde 80,70 TL iken %122,93 değerleme oranı ile 179,90 TL’ye ; Yargıtay, Danıştay ,Bölge İdare Mahkemeleri ile BöLGE Adliye Mahkemelerinde 124,00 TL iken ile 276,40 TL’ye ;Anayasa Mahkemesinde 664,10 iken %122,93 değerleme oranı ile 1.480,40 TL ‘ye ulaşmıştır. (Hesaplama ,10 yeni kuruşa kadarki kesirler nazara alınmaksızın yapılmıştır.)

Sulh Mahkemelerinin görevi kapsamında bulunan ve konusu belli bir değerle ilgili davalarda celse harcı ; dava konusu miktardan 45,40 TL’den aşağı olmamak üzere binde 2,27 iken %122,93 değerleme oranı sonrası 101,20 TL’den aşağı olmamak üzere binde 2,27 ,belli bir değer bulunmayan davalarda 45,40 TL iken %122,93 değerleme oranı sonrası 101,20 TL olarak belirlenmiştir. (Hesaplama ,10 yeni kuruşa kadarki kesirler nazara alınmaksızın yapılmıştır.)

Asliye mahkemelerinde ve idari yargı mercilerinde görülen davalarda celse harı 80,70 TL’den az olmamak üzere binde 2,27 iken %122,93 değerleme oranı sonrası 179,90 TL’den az olmamak üzere binde 2,27 olmuştur. (Hesaplama ,10 yeni kuruşa kadarki kesirler nazara alınmaksızın yapılmıştır.)

91 Nolu Genel Tebliğ sonrası icraya başvurma harcı 80,70 TL iken %122,93 değerleme oranı sonrası 179,90 TL olarak belirlenmiş, iflasın açılması ,konkordato isteği ve masaya katılma harcı 133,00 TL iken %122,93 değerleme oranı sonrası 296,40 TL olmuştur. (Hesaplama ,10 yeni kuruşa kadarki kesirler nazara alınmaksızın yapılmıştır.)

Ceza davalarında dava savcılık makamınca açıldığından davanın açılmasında bireylerin ödediği bir harç mevcut değildir.

SONUÇ

Hazine ve Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından 30/12/2022 tarihinde 91 Seri Numaralı Harçlar Kanunu Genel Tebliği ile yargılama harçları için yeniden değerleme oranı yeniden değerleme oranı %122,93 (yüz yirmi iki virgül doksan üç) olarak tespit edilmiş , bu suretle hesaplanacak harç tutarlarının 10 Yeni Kuruşa kadarki kesirleri nazara alınmayacağı düzenlenmiştir. Tebliğ sonrası harç tutarları tartışmalara neden olmuş, yüksek harç belirlemeleri hak arama hürriyetinin ihlali niteliğinde değerlendirilmiştir. Makalede değerleme sonrası harç tutarlarına yer verilmiş olup , yüksek harç oranlarının bireyleri yargı yoluyla haklarını aramaktan vazgeçirme yoluna götürme tehlikesine neden olacağı açıktır.