PROFESYONEL FUTBOLCU SÖZLEŞMELERİNİN HUKUKİ NİTELİĞİ

I.GİRİŞ

Futbolun ,gördüğü yoğun ilgi ve gelir elde etmek amacıyla futbol oynayan profesyonel futbolcuların sayısının artması sonucunda ,amatör bir branş olmaktan çıkıp yüksek oranda profesyonel bir spor branşı hâline gelmesiyle profesyonel futbolcu sözleşmelerinden doğan uyuşmazlıklar artmıştır. Futbolun ,gelişmeler sonucu dünyada bir endüstri haline gelmesiiyle futbol kulüpleri ile profesyonel futbolcular arasındaki iş ilişkisi kapsamında düzenlemeler yapılmıştır. Profesyonel futbolcular bir nevi işçi sıfatına haiz olmaları nedeniyle, karşı tarafında olan ve güçlü nitelikteki futbol kulüplerine karşı bir takım haklar çerçevesinde korunmaları gerekliliğinin bir sonucu olarak Türkiye Futbol Federasyonu, bir takım önlemler alarak profesyonel futbolcular ile futbol kulüpleri arasındaki sözleşmesel ilişkinin sınırlarını belirleyen talimatlar oluşturmuştur. Sporun,insan yaşamının ve eğlencenin önemli parçalarından biri hâline gelmesi ,spor hukukuna artan ilgi ve bu konuda çalışma yapan hukukçuların ihtiyaç duyulan seviyede olmaması, bu alanda yapılmış çalışmaların sınırlılığı,spor hukukuna duyulan ilgiyi artırmıştır.

III.PROFESYONEL FUTBOLCU SÖZLEŞMESİNİN TARAFLARI

A.PROFESYONEL FUTBOLCU

FIFA Talimatı’na göre profesyonel futbolcu;kulübe yazılı sözleşme ile bağlı olan ve kendisine harcadığı futbol giderlerinden daha fazla ücret ödenen kişi olarak tanımlanırken TFF Profesyonel Futbolcuların Statüsü ve Transferi Talimatı 3.maddesine göre; bir kulüple yazılı sözleşme yapmış olan ve kendisine futbol faaliyeti kapsamında yaptığı harcamalardan daha fazla miktarda ödeme yapılan futbolcu olarak tanımlanmaktadır. Bu kapsam dışında kalan tüm futbolcular amatör futbolcu olarak nitelendirilir ve futbolcunun konaklama, sigorta ,antrenman giderleri gibi giderlerinin karşılanıyor olması tek başına futbolcuyu profesyonel olarak nitelendirebilmemiz için yeterli değildir. Profesyonel futbolcular, futbol sporunu bir ücret karşılığında ve hobi sınırlarının ötesinde esas olarak gelir elde etmek amacıyla yapan, bir takıma bağlı olarak futbol oynayan kişilerdir. Profesyonel futbolcunun “işçi” sıfatına haiz olup olmadığı hususu ,profesyonel futbolcu sözleşmesinin iş sözleşmesi olarak nitelendirilmesi noktasındaki ihtilaflar nedeniyle tartışmalıdır. Doktrinde bir görüş ,işçilik sıfatının hizmet sözleşmesinin unsurlarını taşımasına bağlı olarak kendiliğinden kazanılacağını savunurken buna karşıt görüş ise yasa koyucunun İş Kanunu kapsamı dışında bıraktığı futbolcuların “işçi” bu nedenle işçi sıfatı kazanamayacağını savunmaktadır.

B.FUTBOL KULÜPLERİ

PFSTT madde 2-b hükmü gereği futbol kulüpleri , futbol dalında faaliyeti bulunan mevzuata uygun olarak kurulmuş ve TFF tarafından tescil edilmiş dernekler ve şirketlerdir.Futbol kulüplerinin profesyonel müsabakalarda yer alabilmesi için gerekli şartları sağlayarak tescil edilmesi gerektiği unutulmamalıdır. Futbolcu sözleşmesinin tarafı olan kulüpler ,dernek veya ticaret şirketi şeklinde faaliyet gösterebilmektedir ancak unutulmamalıdır ki dernek şeklinde örgütlenmiş futbol kulüpleri , TFF Futbol Kulüpleri Tescil Talimatı’nda aranan şartları yerine getirmesi hâlinde TFF nezdinde tutulan sicile tescil edilmeleri şartıyla her türlü müsabakalara iştirak edebilir. 3289 sayılı Spor Genel Müdürlüğü’nün Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun’un madde 24 fıkra 3 hükmü ile Türk Hukukunda yeni düzenleme doğrultusunda, spor kulüplerinin profesyonel takımlarını, TTK’ya uygun kuracakları ve kurulmuş şirketlere devredebilecekleri ifade edilmiştir. Ticari getirisi ve reklam marjı düşünüldüğünde futbol kulüplerinin ticaret şirketi şeklinde örgütlenme yoluna gitmesi,makul karşılansa da Türkiyede çoğu futbol kulübü bu durumun taraftar nezdinde hoş karşılanmayacağı ve futbolun fanatik ruhuyla bağdaşmayarak esas amaçtan uzaklaşılacağı endişesiyle ,ticari örgütlenme biçimine geçse dahi çoğunluk hisselerini dernek üzerinde bırakmayı tercih etmektedir.

PROFESYONEL FUTBOLCU SÖZLEŞMELERİNDE TARAFLARIN HAK VE BORÇLARI

Futbolcu sözleşmeleri,tam iki tarafa borç yükleyen sözleşmelerdir.Profesyonel Futbolcu Sözleşmeleri ile futbolcu,ücret karşılığı bizzat ifa etmesi gereken kulübün, yurt içinde ve yurt dışında yapacağı tüm müsabakalara ve antrenmanlara katılmak borcu altına girmektedir. Uygulamada sıkça karşılaşılan ve tartışma konusu olan antrenmanlara katılmama durumunda,futbolcunun iş görme edimini yerine getirmediğinin kabul edileceği ve futbolcuya disiplin cezası verilebileceği hatta sözleşmesinin feshedilmesinin gündeme gelebileceği açıktır.Futbolcu,iş görme edimini yerine getirirken bu borcun tamamlayıcısı niteliğindeki özen borcuna da uygun davranılmalıdır.

Futbolcunun futbolcu başarısının beklenenin altında kalması, futbolcunun kendisinden beklenen özeni göstermediği şeklinde yrumlanamaz ve futbolcunun bundan sorumluluğu doğmaz. Futbolcu gerek takım arkadaşları gerek diğer takım oyuncalarına karşı spor ahlakına uygun davranmak, kulübünün çıkarlarını koruması, kulübe zarar verebilecek her türlü davranıştan kaçınmak , kulübe sadakat yükümlülüğüne uygun davranmak gibi birçok ek edim borcu altına girmektedir.

Profesyonel Futbolcuların Statüsü ve Transfer Talimatı’nın 25.maddesinde futbolcunun yükümlülükleri profesyonel futbolcu sözleşmesinde kendisine yüklenen edimlerin dışında şunlardır:

a) Müsabakalara katılmak için kendisi tarafından yapılması gereken işlemleri takip etmek

ve tamamlamak, gerekli belgeleri temin etmek,

b) TFF’nin ve kulübün düzenlediği kurs, ders ve konferanslara katılmak,
c) Hastalık veya sakatlık nedeni ile alınacak raporlarını, rapor tarihinden itibaren on gün

içerisinde kulübüne ve TFF’ye bildirmek.

Futbol kulübünün asli borcu futbolcuya iş görme edimin karşılığı olarak belirlenen ücreti ödeme borcudur. PFSTT.madde 21 gereği ücret; “sözleşmede belirlenmesi zorunlu olan ve futbolcuya aylık asgarî ücret tutarının altında olmamak kaydıyla ödenen tutardır.” . Futbolcunun ,asgari ücretin altında belirlenmesi mümkün olmayan; futbolcunun sakatlanması, maçlarda yer almayıp sadece antrenmanlara katılması hatta cezalı olması gibi durumlarda dahi ödenmesi zorunlu olan aylık ücretine ek olarak aylık ücretten bağımsız olarak hak kazandığı müsabakada yer alması durumunda muaccel olacak maç başı ücret gibi ücret hakları da mevcuttur. Tip sözleşmenin özel hükümler kısmı ya da ek protokolünde miktarı belirlenmesi gereken prim ücreti de işçinin ücret alacakları kalemlerinden biridir. Prim ,futbolcunun kendisinden göstermesi beklenen başarıyı göstermesi hâlinde hak kazanacağı ücrettir ve futbolcunun konumuna göre milli takım primi, gol primi, gol yememe primi ve asist primi gibi birçok prim çeşidi mevcuttur.Kulüplerin asli borcu olan ücret ödeme borcunun yanında, antrenmanlar ve maça hazırlık süreçlerinde futbolcuya gerekli ekipman ve ortamı hazırlamak ,futbolcuya yıllık izinlerini kullandırmak,sosyal sigorta hakları ve sendikal haklarını futbolcuya kullandırmak gibi pek çok yükümlülüğü bulunmaktadır.

PROFESYONEL FUTBOLCU SÖZLEŞMESİNİN UNSURLARI

I.İŞİN GÖRÜLMESİ

Futbolcu sözleşmelerinde futbolcunun iş görme borcunu kapsamı futbol konusundaki yetenekleri ve emeğini, kulübe bağımlı şekilde sarf etmesidir. İş görme ediminin, kulübün ihtiyacının giderilmesine yönelik, ekonomik değeri olan veya olmayan faaliyetleri içerdiği görülmektedir Futbolcu bu edimi neticesinde kulübe ekonomik değer katma zorunluluğu altında değildir. TBK gereği edimin ifasının gayri şahsiliği esas iken ,futbolcu sözleşmelerinde edimin şahsiliği ilkesi geçerlidir.

II.SÜREKLİLİK

Profesyonel futbolcu sözleşmeleri süresi boyunca futbolcunun esaslı edimi başarılı sonucunun meydana getirilmesi ya da kendisinden beklenen ekonomik menfaati sağlamak değil ,sözleşme süresi boyunca emek ve yeteneklerini, tecrübesini kulüp menfaatleri uğrunda kullanmasıdır. Bu bağlamda futbolcunun edimleri tek veya belirli sayıda işin yapılması ile sınırlanmamıştır ve sürekli edim niteliğini taşır.

III.BAĞIMLILIK

Futbolcu iş görme edimlerini, kulübe bağımlı şekilde ve kulübün direktiflerine uygun olarak yerine getirir. Bağımlılık unsuru, profesyonel futbolcu sözleşmelerini hizmet sözleşmesi olarak nitelendiren ve iş sözleşmesi kapsamında değerlendiremeyeceğini savunan görüşün dayanaklarından biridir çünkü bağımlılık unsuru ; hizmet sözleşmesini diğer iş görme sözleşmelerinden ayıran ve karakterize eden özelliklerdendir.

IV.ÜCRET

II.PROFESYONEL FUTBOLCU SÖZLEŞMESİ KAVRAMI VE PROFESYONEL FUTBOLCU SÖZLEŞMELERİNİN HUKUKİ NİTELİĞİ

Profesyonel futbolcu sözleşmesi,doktrinde bir tanıma göre profesyonel takım kurmasına izin verilmiş olan kulüplerin bir sözleşmeye bağlı olarak ücret karşılığında sorumluluk altına giren profesyonel futbolcu istihdamı amacıyla kulüp ile futbolcu arasında kurulan sözleşme olarak tanımlanırken ,doktrinde bir diğer tanıma göre profesyonel futbolcu ile kulüpler arasında imzalanan ve sözleşmenin taraflarına karşılıklı olarak hak ve yükümlülükler getiren rızai sözleşmedir.

Profesyonel futbolcu sözleşmeleri, profesyonel futbolcular ya da ilk defa profesyonel sözleşme ile çalıştırılacak amatör futbolcular ile kulüpler arasında yapılan ve TFF’nin yayımlamış olduğu profesyonel futbolcu sözleşmesi için belirlenen zorunlu unsurları da içerecek şekilde, tarafların sahip olduğu hakları ve üstleneceği yükümlülükleri düzenleyerek futbolcunun spor kulübünde çalışması karşılığında kulüpten alacağı bir ücrete hak kazandığı ve sözleşme tarafı kulübe bağlı yükümlülüklerini yerine getirme borcu altına girdiği özel hukuk sözleşmesidir. Profesyonel futbolcu sözleşmeleri, futbolcunun profesyonel olarak ve belirli bir ücret almak sureti ile gerçekleştirmeyi üstlendiği yükümlülükler ve yan yükümlülükler ve kulüplerin futbolcuya ücret verme yükümlülüğü başta olmak üzere taraflara karşılıklı sorumluluklar yükleyen belirli süreli rızai sözleşmelerdir. Futbolcuların, mesleki gelişimleri için farklı kulüplerde yer almalarının önemi ve futbolcunun daha kârlı ekonomik fırsatları kaçıracağı ve bu bağlamda hak kaybına neden olabileceği düşünüldüğünde, futbolcuların bir kulübe süresiz olarak bağlanmasının yerinde olmayacağı açıktır. Profesyonel Futbol ve Transfer Talimatı gereği profesyonel futbol sözleşmesinin süresi, 18 yaş ve üzerindeki profesyonel futbolcular için beş yılı ve 18 yaşın altındaki futbolcular için en fazla üç yılı aşmamak üzere yapılabilir. Sözleşmeler, imzalandıkları transfer ve tescil dönemi içerisinde tescil için Türkiye Futbol Federasyonuna sunulmalıdır.Sözleşmenin TFF’ye sunulması,geçerlilik şartı değildir ancak tescil amacıyla yapılan bu ibrazın taraflar arasında doğacak uyuşmazlıklarda delil olarak kullanılması amacıyla olduğu unutulmamalıdır.

Mülga düzenleme Profesyonel Futbol Talimatı döneminde benimsenen ve profesyonel futbolcu sözleşmelerini sıkı şekil şartlarına bağlayarak sözleşmenin geçerliliği için sözleşmenin yazılı olarak ve noter huzurunda yapılması şartını zorunlu kılan düzenleme, Yargıtay 13 Hukuk Dairesinin 13.04.2004 Tarih, 2003/16256 Esas , 2004/5446 sayılı kararında; Tahkim Kurulunun sıkı şekil şartlarına aykırılığın sözleşmenin geçersizliğine yol açacağı yönündeki kararlarının, irade serbestliği ilkesine aykırılık teşkil ettiği ve mağduriyetlere neden olduğu yönündeki kararı üzerine TFF Tahkim Kurulu ,sözleşmeye aykırı olmayan ek protokolleri geçerli kabul ederek TFF tarafından hazırlanan sözleşmelerin örnek niteliğinde olduğu yönünde içtihat geliştirmiştir .Yargıtay kararında bu durum, “Tek tip sözleşme dışında düzenlenen sözleşmeler Futbol Federasyonuna karşı hüküm ifade etmez ise de bu tür sözleşmelerin yapılamayacağına dair kanun ve talimatlarda bir hükümde yoktur. Tek tip sözleşme dışında yapılan ek sözleşme ile taraflarca kararlaştırılan özel şartların tek tip sözleşmeye konmamış olması kararlaştırılan bu şartların hükümsüz olduğunu göstermez. “ şeklinde ifade edilmiştir. Futbolun uluslararası düzeydeki temsilcisi niteliğinde olan FIFA, örnek niteliğinde hazırlanacak tek tip sözleşmelerde bulunması gereken asgari şartları sayarak çerçeve bir sözleşme metni ortaya koymuştur. Hizmet sözleşmeleri açısından da geçerli olan genel kurala göre, kanunda veya sözleşmede kararlaştırılmadıkça sözleşmeler şekil şartına bağlı değildir.Uygulamada, profesyonel futbolcu sözleşmelerine konulacak özel hükümlerin ve çoğu zaman ücret unsurunun sözleşmeye ek protokol ile düzenlendiği görülmektedir. Ek protokolün geçerli olabilmesi için, yazılı olarak yapılması gerekir .

Doktrinde profesyonel futbolcu sözleşmelerinin , futbolcunun kulübüne bağımlı bir şekilde bir karşılık almak amacıyla futbol oynamayı taahhüt etmesi ve bunun sonucu olarak iş görmesi ve yaptığı bu hizmet karşılığında kulüp tarafından ücret ödenmesi nedeniyle iş sözleşmesi niteliğini taşıdığı görüşü mevcuttur. Uluslararası hukuk doktrini ve yargı içtihatlarında istikrarlı biçimde profesyonel futbolcu sözleşmesi iş sözleşmesi olarak nitelendirilmiş , mehaz İsviçre Borçlar Kanunu ve Fransız Hukuku açısından profesyonel futbolcu sözleşmeleri iş sözleşmesi kabul edilmiştir.Avrupa Adalet Divanı ise Bosman Davasında, profesyonel futbolcu sözleşmesinin, iş sözleşmesi niteliğinde oluğunu ifade etmiştir. Profesyonel Futbolcu Sözleşmesi, futbolcunun yapacağı işin niteliği gereği ,kişiliğine sıkı şekilde bağlı yani bizzat futbolcu tarafından ifa edilmesi gereken, bu sebeple futbolunun şahsen ifa yükümlülüğü altına girdiği sözleşmelerdir.

Doktrinde ve yargı kararlarında ,profesyonel futbolcu sözleşmelerinin iş sözleşmesi niteliğinde olduğu görüşü mevcut olmakla birlikte olmakla birlikte,4857 sayılı İş Kanunu’nun profesyonel futbolcuları iş kanunu kapsamı dışında bırakan 4/g hükmü gereği iş sözleşmesi olarak kabul edilemeyeceğini ancak unsurları nedeniyle hizmet sözleşmesi olarak nitelendirilmesi gerektiğini savunanlar da vardır. Yargıtay’ın birçok kararında profesyonel futbolcu sözleşmesinin ,taraflar arasında genel hizmet sözleşmesi kapsamında düzenlenen sözleşmeler olduğu ve bu sözleşmelerden doğan hukuki ilişkinin genel hizmet sözleşmesinden kaynaklandığı ifade edilmiştir. Yargıtay 10.Hukuk Dairesinin 24.01.1974 tarih 1974/199 E., 1974/1274 K. sayılı kararında; hizmet akdi süresi ister belirli olsun, isterse belirli olmasın işgücünü sunan kimse ile bunu kabul eyleyen kimse ya da kimselerin irade bildirimlerinin birleşmesinden oluştuğunu ve “zaman” ve “bağımlılık” unsurlarının hizmet sözleşmenin ayırıcı özellikleri olduğu belirtilmiş, Yasanın iş akdini düzenleyen hükümlerinden anlaşılacağı üzere hizmet akdinin varlığı yönünden, karşı tarafa sunulan işgücünün mutlaka bedensel bir nitelik taşımasını aramayacağını ;işgücünün düşünsel, bilimsel ya da artistik bir nitelik göstermesi de mümkün olduğu ,bir sözleşmeni hizmet sözleşmesi olarak nitelendirilebilmesi için önemli olanın faaliyetin türü değil, belki de hukuksal bir değer taşıması ve yabancı bir gereksinmenin giderilmesine yönelmesi olduğunu ifade etmiş ve tespitleri ile profesyonel futbolcu sözleşmesini hizmet sözleşmesi olarak nitelendirmiştir. Bedeni, fikri, teknik faaliyetlerin hizmet sözleşmesinin kapsamına girdiği düşünüldüğünde futbolcuların yapmış olduğu faaliyetlerin de bu kapsamda olması ve Yargıtay’ın tutarlı içtihatları birlikte değerlendirildiğinde futbolcu sözleşmelerinin hizmet sözleşmesi olarak değerlendirilmesi gerektiği görüşü hâkimdir. TFF Tahkim Kurulu 25.06.2009 tarihinde verdiği bir kararda, “bu sözleşme ile futbolcu, kulüp forması altında müsabakalara katılma ve bu müsabakalara hazırlanma biçimindeki iş görme borcunu üstlenirken, Kulüp de ücret ödeme borcu altına girmektedir. Kulüp ile futbolcu arasındaki sözleşme hukuken hizmet sözleşmesi olarak nitelendirilmektedir.” şeklinde ifadelerle profesyonel futbolcu ile kulübü arasında imzalanan sözleşmenin bir hizmet sözleşmesi olduğunu belirtmiştir.

İş Kanunu’nun,4.maddesi g bendinde, İş Kanunu hükümlerinin uygulanmayacağı istisnai hâller arasında saydığı ve İş Kanunu hükümlerinin sporcular hakkında uygulanmayacağı hükmü nedeniyle , futbolcu sözleşmelerinden doğan ihtilaflara TBK’ nin “hizmet sözleşmesi” hükümlerinin uygulanacağı açıktır.

SONUÇ

Değişen dünya düzeninde spora verilen önemin ve futbola duyulan ilginin gün geçtikçe artması ve bunun sonucu olarak futbolun hobi ve bireysel uğraş olmaktan çıkarak meslek olarak icra edilen ve ekonomik getirisi yadsınamayacak noktada artan bir spor dalı hâline gelmesi,bu konuda çıkacak uyuşmazlıkları artırmıştır.Özellikle Türkiye açısından değerlendirdiğinde yoğun ilgi duyulan futbol hukuku oldukça geniş inceleme alanına sahipken profesyonel futbolcu sözleşmelerinin hukuki niteliği doktrinde tartışmalıdır.Profesyonel futbolcu sözleşmelerini iş sözleşmesi olarak nitelendiren bir görüşün yanında ,baskın görüş profesyonel futbolcu sözleşmesinin iş sözleşmesi niteliğini haiz olmadığı,hizmet sözleşmesi olarak değerlendirilmesi gerektiğidir.Yargıtay kararları,hizmet sözleşmelerinin ayırt edici unsurlarından olan “zaman” ve “bağımlılık” unsurlarının profesyonel futbolcu sözleşmelerindeki konumu, İş Kanunu’nun,4/ g maddesi hükmü ile İş Kanunu hükümlerinin uygulanmayacağı istisnai hâller arasında sporcu sözleşmelerinin yer almasının kanun koyucunun bu sözleşmeleri iş sözleşmesi kapsamından çıkardığı yönündeki görüş birlikte değerlendirildiğinde,profesyonel futbolcu sözleşmelerinin hizmet sözleşmesi olarak nitelendirilmesinin mümkün olduğu ancak iş sözleşmesi niteliğini taşımadığı yönünde bir görüş de mevcuttur.